Većina stalnih zuba nikne pravilno u zubni luk, i formira pravilne okluzalne odnose sa zubima suprotne vilice. U pojedinim slučajevima, dešava se da stalni zub ne nikne, i ostane impaktiran unutar vilične kosti. Impaktiran zub je zub kome je prošlo prosečno vreme nicanja, a on ne pokazuje znakove nicanja. Najčešće impaktirani zubi su umnjaci i gornji očnjaci.
Očnjaci su treći zubi u zubnom nizu posmatrano od sredine zubnog niza.. Položaj očnjaka je od velikog značaja za harmoničan izgled zubnog luka kao i lica. Očnjaci su statički najstabilniji zubi u zubnim lukovima. Koren gornjih očnjaka je izuzetno dug, ali ne retko i povijen pri vrhu. Sposobni su da izdrže opterećenje i stoga se ponašaju kao “ amortizeri” koji podupiru bočne zube tokom žvakanja. Takođe zbog toga obično služe za pričvršćivanje veštačkih zubnih nadoknada- proteza i mostova.
Kako se „otkriva“ da li postoji očnjak u kosti vilice
Polivalentni i dečji stomatolozi su oni koji su najčešće u prilici da prvi dijagnostikuju ovo stanje i pravovremeno upute pacijenta na dalju terapiju ortodontu i oralnom hirurgu. Potrebno je, prilikom rutinskog stomatološkog pregleda, obratiti pažnju na faktore koji bi ukazivali na mogućnost impakcije ovog zuba, te periodično pratiti pacijenta, od uzrasta kada se očekuje zamena mlečnog, stalnim gornjim očnjakom. Izneti podaci ukazuju na značaj redovnih kontrola kod iskusnog specijaliste dečje stomatologije tokom rasta i razvoja deteta.
Gornji očnjak u proseku niče sa 11-12 godina, a rast njegovog korena se završava sa 13-15 godina. Tada se posmatra da li postoje svi stalni zubi. Treba naravno uzeti u obzir i individualne varijacije. Međutim, značajno vremensko odstupanje ne pripada više individualnim varijacijama već poremećajima razvoja. Mlađi pacijenti i njihovi roditelji najčešće nisu svesni postojanja prisustva ove nepravilnosti, jer smatraju da se radi o zakasnelom nicanju i da će se taj zub u relativno kratkom vremenu pojaviti u zubnom nizu usnoj duplji. U najvećem broju slučajeva impaktiran zub ne pričinjava nikakve smetnje. U određenom broju slučajeva, anamnezom se može doći do podatka da se mlečni očnjak, ukoliko je prisutan, klima, pacijent se može žaliti na tup bol u tom predelu, ili ima osećaj izbočenja na palatinalnom ili bukalnom delu sluzokože sluznice usne duplje. Takođe, postojanje razmaka između centralnih sekutića „jedinica“ – dijasteme medijane, u uzrastu od 11-12 godina, treba kod kliničara da probudi sumnju na mogućnost impakcije očnjaka, kao jednog od mogućih uzroka ove pojave.
Detaljan pregled se vrši kod iskusnog ortodonta kod koga dete upućuje dečiji stomatolog ili stomatolog opšte prakse. Za dijagnostiku potrebno je uraditi ORT snimak i najčešće danas najsavremeniju radiografsku metodu – 3 D prikaz. Položaj neizniklog očnjaka može biti vrlo varijabilan. On može svojom krunicom biti nagnut prema nepcu ili prema prednjim zubima.
Kada je u pitanju učestalost palatinalne i labijalne impakcije ovog zuba, svi autori su došli do podatka da je palatinalna impakcija ( na nepcu) daleko učestalija od impakcije sa spoljašnje strane. Na snimcima možemo videti npr. da je izrastanje očnjaka sprečeno kada krunica očnjaka na svom putu naiđe na koren bočnog ili centralnog sekutića. Ovaj kontakt može biti praćen većim ili manjim oštećenjem korena sekutića sa kojima je došao u dodir na svom putu prilikom nicanja.
3D prikaz se dobija specijalnom tehnikom omogućujući volumetrijski – prostorni ( u tri dimenzije ) prikaz struktura, i izradu virtuelnog modela, koje se kasnije može analizirati po slojevima. Snimci dobijeni na ovaj način, mogu se obrađivati i analizirati u svim pravcima. Na ovaj način, oralnom hirurgu je omogućen prikaz položaja zuba, kao i količine koštanog tkiva koje je potrebno ukloniti prilikom izvođenja intervencije „oslobađanja“ impaktiranog zuba, te olakšano planiranje i određivanje orijentacionog vremena trajanja hirurške intervencije, ali i ortodontske terapije.
Zbog čega dolazi do impakcije gornjeg očnjaka
Razlozi zbog koga dolazi do ovoga su raznoliki i ne može se okriviti jedan jedini faktor za sve ili većinu ovakvih nalaza. Najčešći faktori koji se povezuju sa impakcijom očnjaka su sledeći: nedostatak prostora u zubnom luku, dugačak i „krivudav“ put njegovog nicanja, trauma, nepravilan položaj zubnog zametka, zadebljanja sluznice i kosti, sklerozantne promene u kosti na putu njegovog nicanja, prisutni impaktirani ili prekobrojni zubi, ciste itd. Nesumnjiva je uloga nasleđa (Zilberman i sar.).
Terapija impaktiranog gornjeg očnjaka
Tretman impaktiranog gornjeg očnjaka, zahteva tesnu saradnju ortodonta i oralnog hirurga i njihovu dugogodišnju „uhodanost“ u saradnji na ovom polju. Pre otpočinjanja lečenja neophodno je ispitati odnos i stav pacijenta prema ovoj zahtevnoj i najčešće dugotrajnoj terapiji, u smislu njegove motivisanosti, odnosu prema trenutnom izgledu i rasporedu svojih zuba, prisustvom odnosno odsustvom tegoba od strane impaktiranog očnjaka, ali i njegovog socio-ekonomskog statusa.
Postoje tri mogućnosti za rešavanje ovog problema. Impaktirani gornji očnjak se može operativno ukloniti, što zahteva njegovu zamenu implantom ili fiksnim protetskim radom. Druga mogućnost je da se zub hirurški „oslobodi” i ortodontskom terapijom pravilno postavi u zubni niz, i treća, da se nakon hirurške ekstrakcije impaktiranog očnjaka, prvi premolar, ortodontskim putem postavi u zubni niz, na mesto očnjaka u zubnom luku. Ukoliko je zaostao mlečni zub, on se vadi.
Pod određenim uslovima, prisustvo impaktiranog očnjaka, može dovesti do resorpcije korena susednog lateralnog ili centralnog sekutića . Ova komplikacija nije česta, i samo mali broj impaktiranih očnjaka se povezuje sa njom, ali, kada se dogodi, proces resorpcije napreduje izuzetno brzo. Zbog toga je veoma važna rana identifikacija ovog destruktivnog procesa, i pravovremeno započinjanje tretmana, jer je njegovim odlaganjem, opstanak lateralnog sekutića doveden u pitanje.
Ukoliko se preduzima ortodontska terapija bazirana na terapijskom izvlačenju zuba, nakon analize rendgenskih snimaka i studijskog modela postavlja se fiksni aparat. Nakon toga se vrši hirurška intervencija. Postavka fiksnog aparata je moguća i nakon hirurške intervencije. Hirurg oslobađa zub od kosti i time oslobađa pristup ortodontu koji će na očnjak postaviti žičanu vuču kojom će pažljivo i polako, u mnogo seansi, dovesti zub u pravilan položaj u zubnom luku.
Jacoby je u svojim studijama, došao do podatka da 85 % palatinalno impaktiranih očnjaka, ima dovoljno prostora u zubnom luku za nicanje. Ukoliko ne postoji dovoljno mesta za smeštanje očnjaka, ortodont pravi mesto u vilici ortodontskim aparatom.Tokom preoperativnog ortodontskog tretmana, taj prostor se može stvoriti širenjem gornjeg zubnog luka ili ekstrakcijom prvog premolara(„četvorke“).
Zaključak
Iz svega iznetog proizilazi da je pravovremena dijagnostika impakcije gornjeg stalnog očnjaka jedan od ključnih činilaca za razmatranje trenutka započinjanja adekvatne terapije, čime bi se skratilo vreme lečenja, ali i iskoristio eventualno prisutan biološki potencijal nicanja zuba. Dijagnoza i tretman ektopično postavljenog gornjeg očnjaka je klinički problem koji zahteva saradnju i koordinaciju polivalentnog stomatologa, dečjeg stomatologa, oralnog hirurga, parodontologa i ortodonta. Gornji očnjak koji je potencijalno impaktiran, može biti nehotično previđen tokom pregleda, kod mlađih osoba, zbog individualnih varijacija u vremenu nicanja. U tekstu je nekoliko puta naglašena potreba za ISKUSNIM specijalistom. Ovo naglašavanje je sprovedeno iz razloga koji je poznat svim pacijentima, a iz određenih pobuda pacijenti se ne pridržavaju tih saznanja. Naime, svim pacijentima je poznato da mnogi nisu zadovoljni kvalitetom, rezultatom tj. ishodom stomatološke terapije. Iz navedenog razloga sugeriramo Vam da se obratite specijalisti, jer Vam se onda smanjuje mogućnost neuspešne terapije, a biranjem ISKUSNOG specijaliste mogućnost neuspešnog ishoda terapije ta mogućnost se još više smanjuje.
Ovaj tekst je preuzet iz master rada člana našeg tima, specijaliste dr Dejana Čupića
